[Wada fizyczna rzeczy]

Brak zwykłych właściwości

Brak właściwości. Pierwsza z przesłanek niezgodności z umową, czyli brak właściwości, które tego rodzaju rzecz powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia, zbliżona jest do jednej z przesłanek wady fizycznej, zdefiniowanej w przepisie art. 556 KC przed nowelizacją. Ustawodawca zrezygnował jednak z posłużenia się zwrotem „wada zmniejszająca wartość lub użyteczność rzeczy”, zastępując go bardziej ogólnym pojęciem braku właściwości. Ta zmiana pozwala na uniknięcie wątpliwości interpretacyjnych, które powstawały podczas wykładni pojęć wartości rzeczy oraz użyteczności rzeczy. Użyte w nowym brzmieniu przepisu szersze pojęcie braku właściwości obejmuje również przypadki zmniejszenia wartości rzeczy, czyli jej nienależytą jakość, oraz zmniejszenia jej użyteczności, czyli przydatności do użytku określonego w treści konkretnej umowy.

Ekwiwalentność świadczeń. Sprzedaż jest umową wzajemną, zatem świadczenie sprzedawcy, czyli wydana rzecz, powinno być ekwiwalentne w stosunku do świadczenia kupującego, a więc uiszczanej ceny. Uzasadniony wydaje się wobec tego wniosek, że właściwości rzeczy powinny odpowiadać zapłaconej cenie. Brak odpowiednich właściwości rzeczy podlega subiektywnej ocenie strony umowy, w razie braku porozumienia weryfikowanej przez sąd. Sąd dokonuje oceny tych okoliczności, przy uwzględnieniu celu, jakiemu nabyta rzecz miała służyć. Cel może wynikać z umowy, a w przypadku braku wyraźnych postanowień umownych w tym zakresie – z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy. Wobec takiego ujęcia niekiedy nie ma znaczenia fakt, że cena ustalona przez strony była wyższa czy niższa od ceny rynkowej danego towaru. Różnica w cenie mogła wynikać właśnie ze szczególnego przeznaczenia rzeczy (I. Byczkowska, Odpowiedzialność z tytułu rękojmi, s. 64 i n.).

Jakość rzeczy. Jedną z przesłanek posiadania przez rzecz odpowiednich właściwości jest odpowiednia jakość rzeczy. Jest ona ustalana różnie w zależności od tego, czy dotyczy rzeczy oznaczonej co do gatunku, czy co do tożsamości. W przypadku rzeczy oznaczonej co do tożsamości jakość rzeczy określa umowa, której wykładnia powinna być dokonywana zgodnie z art. 65 KC, a więc powinna uwzględniać okoliczności, w których umowa została zawarta, zgodny zamiar stron i cel umowy, a także zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Poziom jakości rzeczy oznaczonych co do gatunku wyznaczają natomiast przede wszystkim: 1) przepisy prawa; 2) umowa; 3) okoliczności; 4) średni poziom (zob. C. Żuławska, Zabezpieczenie jakości świadczenia, s. 5 i n.).

Źródła właściwości rzeczy. Właściwości rzeczy w pierwszej kolejności powinny wynikać z postanowień umowy. W interesie obu stron, zwłaszcza gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do gatunku, jest określenie w umowie cech, jakie powinna ona wykazywać, aby uznać ją za świadczenie należytej jakości. W przypadku gdy strony nie określą poziomu jakości w umowie, a nie wynika on ze szczególnych okoliczności zawarcia umowy ani z przeznaczenia rzeczy, jakość świadczonej rzeczy powinna być na poziomie średnim. Takie stanowisko jest uzasadnione w świetle brzmienia przepisu art. 357 KC, zgodnie z którym w przypadku gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości. Rzeczy średniej jakości to rzeczy spełniające wymagania powszechnie przyjęte, odpowiadające wymogom współczesnej techniki. Podobne stanowisko w kwestii jakości świadczenia, jednak w odniesieniu do dzieła wytworzonego w ramach umowy o dzieło, zajął A. Brzozowski (tenże, Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie, s. 83 i n.). Autor zauważa, że w przypadku gdy strony nie uzgodniły nic innego, to zamawiający ma prawo oczekiwać, że przedmiot świadczenia prezentować będzie jakość osiągalną przy zachowaniu zasad normalnego procesu wytwarzania. Za normalne wytwarzanie uznać należy taki proces wytwórczy, który dla dzieła danego rodzaju i użyteczności jest powszechnie przyjęty. Przedmiotem świadczenia powinno być dzieło „wykonane fachowo” – odpowiadające wymaganiom współczesnej techniki.

Przepisy prawne jako źródło właściwości rzeczy. Pierwszą z przesłanek określających odpowiednią jakość rzeczy stanowią przepisy prawne, normujące gatunek produkowanych wyrobów i towarów wprowadzanych na rynek. Przepisami tymi są w szczególności normy techniczne, wydawane na podstawie NormU, a mianowicie polskie normy (PN – Certyfikat Polskich Norm nadawany jest wyrobom na podstawie rozporządzenia RM z 23.12.2002 r. w sprawie sposobu nadawania i wykorzystywania znaku zgodności z Polską Normą, Dz.U. Nr 241, poz. 2077 ze zm.).

Umowa jako źródło właściwości rzeczy. Kolejnym źródłem wymagań stawianych jakości rzeczy jest umowa. Poziom jakości świadczenia może być w umowie określony poprzez odpowiedni opis słowny, wręczenie dokumentacji, rysunków itp., przez uzgodnienie technologii produkcji, użytych surowców, przez ustalenie, że przedmiotem świadczenia będzie towar oznaczony znakami jakości lub analogicznymi znakami czy innymi określonymi symbolami, ponadto przez załączenie do umowy próbek, wzorców, próbnych egzemplarzy, a także przez powołanie w umowie katalogu, zestawu reklamowego, ofertowego itp. (C. Żuławska, Zabezpieczenie jakości świadczenia, s. 20 i n.). Okazanie przez sprzedawcę przy zawieraniu umowy próbki lub wzoru towaru jest dodatkowo traktowane jako zapewnienie o właściwościach i stanowi oddzielną przesłankę zgodności rzeczy z umową.

Właściwości wynikające z okoliczności. Jeżeli strony nie uzgodniły właściwości rzeczy w umowie, wówczas powinna ona zachować poziom wynikający z okoliczności. To ogólne pojęcie należy interpretować z uwzględnieniem szczególnych okoliczności sprawy. Właściwości rzeczy mogą być konsekwencją np. przeznaczenia gospodarczego rzeczy, znanego sprzedawcy, choć niewskazanego w umowie, np. wynikającego z rodzaju działalności kupującego. Ponadto w stałych stosunkach między kontrahentami rzecz powinna mieć właściwości niewskazane w konkretnej umowie, ale znane sprzedawcy z uwagi na stałe wymagania i potrzeby odbiorcy (C. Żuławska, Zabezpieczenie jakości świadczenia, s. 22 i n.).

Średnia jakość rzeczy. W przypadku gdy poziom jakości rzeczy nie wynika ani z umowy, ani z okoliczności, zgodnie z art. 357 KC powinien on być średni. Podobnie jak w przypadku zgodności rzeczy z normami technicznymi, również i tu wymagany poziom jakości wynika z przepisu prawa.

Przeznaczenie rzeczy. Oprócz wskazanych wyżej właściwości, aby być uznaną za zgodną z umową, rzecz musi posiadać właściwości wynikające z jej przeznaczenia. Przeznaczenie może być wiązane z celem użytkowym konkretnej rzeczy lub określonego rodzaju rzeczy. Często jednak zdarza się, zwłaszcza przy zawieraniu umów sprzedaży rzeczy typowych, że strony nie określają w umowie przeznaczenia rzeczy w sposób wyraźny. W takim wypadku poziom użyteczności zgodny jest ze zdatnością powszechnie przyjętą dla danego rodzaju rzeczy. W szczególności kupujący ma prawo oczekiwać, że rzecz została wykonana technicznie bez wad zmniejszających tę użyteczność, a także że nie będzie ona stwarzać niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia kupującego lub osób trzecich (A. Brzozowski, Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie, s. 83 i n.). W tym ostatnim przypadku, a zatem jeżeli wada rzeczy nie tylko zmniejsza jej użyteczność, ale czyni ją niebezpieczną dla życia lub zdrowia, a sprzedawca ze swojej winy wprowadza taką rzecz do obrotu, to narusza on obowiązek umowny poprzez nienależyte wykonanie zobowiązania (dostarczenie rzeczy wadliwej), ale jednocześnie dopuszcza się deliktu cywilnego wskutek samoistnego naruszenia przepisu prawa bądź zasad współżycia społecznego. W takim wypadku sprzedawca odpowiada nie tylko za nienależyte wykonanie zobowiązania, ale również za czyn niedozwolony (zob. wyr. SN z 28.4.1964 r., II CR 540/63, OSNCP 1965, Nr 2, poz. 32, z glosą A. Ohanowicza). Rzecz, która nie może być używana przez kupującego zgodnie z przeznaczeniem, jest dotknięta wadą fizyczną, choćby odpowiadała obowiązującym normom technicznym (A. Szpunar, Glosa do wyr. SA w Łodzi z 28.8.1996 r.).

Brak estetyki może być uznany za wadę fizyczną, jeżeli wymóg estetyczności wynika z postanowień umowy bądź z okoliczności jej zawarcia, lub brak estetyki zmniejsza wartość rzeczy (zob. E. Łętowska, Prawo umów, s. 308; E. Habryn-Motawska, Niezgodność towaru konsumpcyjnego, s. 124).

Przydatność rzeczy do zwykłego użytku. Posiadanie przez rzecz właściwości wynikających z jej przeznaczenia to przydatność do celu, do jakiego tego rodzaju przedmiot jest zwykle używany. Opiera się ona na obiektywnym przeznaczeniu rzeczy. Przy ocenie, czy rzecz spełnia tę przesłankę, nie ma znaczenia pogląd kupującego w tym zakresie, lecz normalne, zwykłe przeznaczenie rzeczy. Przez przydatność rzeczy do zwykłego użytku należy rozumieć wszelki użytek, do którego, biorąc pod uwagę naturę rzeczy, mogą one być przeznaczone w ocenie rozsądnego kupującego (V. Heuzé, La vente internationale de marchandises, s. 219, za: M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 388). Rzecz sprzedana powinna być zdatna do wszystkich celów, do których nadają się rzeczy określonego rodzaju (United Nations Conference on Contracts, s. 92, za: M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 388). Nie wystarczy zatem, żeby była przydatna do niektórych celów, do których służą rzeczy tego samego typu, a nie nadawała się do pozostałych celów, nawet jeżeli kupujący ma zamiar tylko w określony sposób wykorzystać rzecz nabytą. Rzeczy są niezdatne do zwykłego użytku, gdy nie posiadają stosownych w tym zakresie cech lub wady utrudniają ich wykorzystanie albo przynoszą niedostateczne wyniki lub sprawiają większe niż normalne koszty. Przejawem braku przydatności towaru do zwykłego celu będzie również osiąganie tych celów przy większych niż normalne kosztach. Niezdatność rzeczy do realizacji zwykłego celu występuje również wówczas gdy określone cechy albo ich brak nie wpływają na fizykalne korzystanie z rzeczy, ale zmniejszają wyraźnie ich wartość i użytek handlowy (M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 388).

Zapewnienie o właściwościach rzeczy

Uwagi ogólne. Kolejna przesłanka wady fizycznej to brak właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór. Ta przesłanka łączy elementy definicji wady fizycznej sprzed nowelizacji KC z 30.5.2014 r. (wynikającej z PrKonsU) oraz niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową z SprzedKonsumU. Podstawą ochrony kupującego jest zapewnienie sprzedawcy o właściwościach rzeczy. Zapewnienie to może również nastąpić poprzez przedstawienie kupującemu próbki lub wzoru. Przez zapewnienie należy rozumieć wypowiedź, mającą na celu przekonanie kogoś o czymś, oświadczenie o czymś, co jest lub będzie na pewno (Słownik języka polskiego, t. III, s. 941). Przez zapewnienie sprzedawcy należy uznać także uwidocznione na sprzedawanej rzeczy (jej opakowaniu) informacje, oznaczenia, objaśnienia, również te umieszczone w ulotce reklamowej (E. Łętowska, Prawo umów, s. 396). Zapewnienia te mogą być bądź wyraźnie wypowiedziane, bądź wyrażone za pomocą znaków, symboli itp., a nawet wynikające z okoliczności, np. umieszczenia rzeczy w miejscu z określonym oznaczeniem lub wśród rzeczy szczególnej jakości bądź typu.

Źródła zapewnienia. Zapewnienie sprzedawcy może wynikać wprost z umowy, ale także z okoliczności towarzyszących jej zawarciu. Nie ma przy tym znaczenia, czy zbywca udzielił zapewnienia w sposób wyraźny, przez stwierdzenie, zapis umowny, oznaczenie towaru, np. określenie składu produktu na opakowaniu, czy też dorozumiany, np. reklamowanie artykułu spożywczego jako nadającego się do spożycia przez diabetyków (C. Żuławska, Zabezpieczenie jakości świadczenia, s. 24). Na treść zobowiązań sprzedawcy wpływają zapewnienia o właściwościach rzeczy zawarte w umowie, jak również udzielone przez zbywcę w związku z zawarciem umowy, informacje i zapewnienia te bowiem wchodzą do treści umowy (C. Żuławska, Ochrona prawna konsumenta, s. 64).

Charakter zapewnień. Zapewnienia sprzedawcy mogą dotyczyć właściwości o ogólnym charakterze. Może on np. zapewnić kupującego, że rzecz ma określoną masę, wykonanie, kolor. Brak tych ogólnych cech powoduje wadliwość rzeczy. Jednak sprzedawca może zapewnić również o szczególnych właściwościach rzeczy, które wpływają na proces decyzyjny kupującego. W takim wypadku zobowiązuje się on wobec nabywcy, że rzecz będzie miała właściwości niewynikające z typowego, ogólnego przeznaczenia rzeczy, np. szczególną trwałość, ponadprzeciętną wytrzymałość na wstrząsy czy szczególnie szybką pracę urządzenia (A. Brzozowski, Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie, s. 84).

Reklama jako zapewnienie. Za zapewnienie sprzedawcy o właściwości rzeczy uznać należy w szczególności informacje, oznaczenia, objaśnienia na towarze czy ulotce reklamowej. Sprzedawca odpowiada przy tym zarówno za zapewnienia własne, jak również pochodzące od producenta towaru, który zbywa (E. Łętowska, Prawo umów, s. 309; I. Byczkowska, Odpowiedzialność z tytułu rękojmi, s. 69 i n.).

Próbka i wzór jako zapewnienie. Zapewnieniem sprzedawcy o właściwościach rzeczy sprzedanej jest także przedstawienie próbki lub wzoru, z którymi rzecz ma być zgodna. W takim przypadku obowiązkiem zbywcy jest wydanie kupującemu rzeczy, która ściśle odpowiada próbce lub wzorowi (I. Byczkowska, Odpowiedzialność z tytułu rękojmi, s. 69). W przypadku gdy przedmiot sprzedaży różni się od próbki lub wzoru uznać należy, że jest on dotknięty wadą fizyczną, polegającą na braku właściwości, o których sprzedawca zapewnił kupującego. Okazując przy zawieraniu umowy dostawy wzór towaru, dostawca zapewnia, że dostarczy odbiorcy towar o takich właściwościach, jakie posiada wzór (wyr. SN z 10.12.1985 r., I CR 396/85, OSN 1986, Nr 11, poz. 181). Zwroty „próbka” oraz „wzór” użyte zostały w art. 5561 § 1 pkt 2 KC dla zdefiniowania pojęcia „zgodności z umową”. Przedstawienie próbki należy traktować jako zobowiązanie sprzedawcy do dostarczenia rzeczy mających identyczne cechy jak wynikające z zaprezentowanej kupującemu próbki (C.M. Bianca, w: Commentary on the International Sales Law, s. 276, za: M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 394). Próbka odpowiada całej rzeczy, a jej okazanie jest gwarancją, że rzeczy będą posiadać wszystkie jej cechy. Próbka jest przy tym pobierana z już istniejących przedmiotów, stanowi zatem przykładowy fragment, wycinek rzeczy, która ma być dostarczona kupującemu. „Wzór” natomiast oznacza model wytwarzanych dóbr (M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 394). Podczas gdy rzecz powinna mieć wszystkie cechy próbki, to wzór może wskazywać tylko na niektóre jej właściwości. W tym ostatnim przypadku jednak konieczne jest umowne określenie, które cechy wzorca stanowią elementy umowy (I. Schwenzer, w: P. Schlechtriem, I. Schwenzer, Commentary, s. 282, za: M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 394). Próbka to zatem wycinek rzeczy już istniejącej. W przypadku jej okazania kupującemu sprzedawca gwarantuje, że rzecz będzie miała wszystkie cechy próbki. Wzór jest to natomiast model rzeczy jeszcze nieistniejącej. Wzór określa podstawowe cechy, jakie rzecz ma wykazywać, natomiast nie można przyjąć, że wytworzona rzecz będzie identyczna ze wzorem, ponieważ wzór stanowi pewien prototyp, który dopiero będzie wykorzystany przy produkcji dobra finalnego. Niekiedy wzór przedstawiany jest jedynie dla unaocznienia kupującemu zasad, na jakich oparta będzie konstrukcja lub funkcjonowanie rzeczy sprzedawanej albo wyglądu, jaki będzie posiadała (E. Habryn-Motawska, Niezgodność towaru konsumpcyjnego, s. 55). Druk RCL Nr UD 53, dokonujący implementacji dyrektywy 2019/771, proponuje wprowadzenie do PrKonsU przepisu art. 43b ust. 2 pkt 4, zawierającego przesłankę zgodności z umową, również odnoszącą się do próbki lub wzoru. Zgodnie z projektowanym przepisem, aby był uznany za zgodny z umową towar powinien być „takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy i odpowiada[ć] opisowi takiej próbki lub wzoru” (Druk RCL Nr UD 53, https://legislacja.gov.pl/projekt/12341810/katalog/12752766#12752766, dostęp: 21.1.2022 r.). Projektowane brzmienie przepisu w sposób jednoznaczny wskazuje na reklamę jako źródło zapewnienia o właściwościach rzeczy.

Szczególne przypadki przedstawienia próbki. Dla zgodności z umową konieczne jest posiadanie przez rzecz wszystkich cech próbki. Jeżeli jednak próbka przedstawiona była z zamiarem wskazania na niektóre tylko właściwości, sprzedawca nie ma obowiązku dostarczenia rzeczy identycznej z próbką. Zbywca nie będzie miał np. obowiązku dostarczenia rzeczy posiadającej wszystkie cechy próbki, gdy okazał ją kupującemu jedynie w celu wskazania na barwę rzeczy albo na jej kształt lub wielkość. W takim wypadku jednak strony wyraźnie powinny postanowić w umowie, że przedstawiona próbka wskazywać miała tylko na określone, a nie wszystkie jej cechy. Wskazane jest ponadto wyraźne określenie tych właściwości próbki, które ma spełniać rzecz sprzedana. Obowiązek wykazania faktu, że strony uzgodniły, iż rzecz ma posiadać jedynie niektóre cechy próbki, spoczywa na sprzedawcy. Dlatego w interesie sprzedawcy jest ujęcie w umowie okoliczności, iż próbka została okazana wyłącznie w celu wskazania kupującemu niektórych cech, jakie ma posiadać rzecz sprzedana. Jeżeli sprzedawca nie wykaże tych okoliczności, wątpliwości w tym zakresie zostaną rozstrzygnięte na jego niekorzyść. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wzoru, jednak z uwagi na fakt, że z reguły wskazuje on jedynie na niektóre cechy, jakie powinna posiadać rzecz, nie można na zasadzie automatyzmu nakładać na sprzedawcę obowiązku dostarczenia rzeczy wykazującej bezwzględnie wszystkie cechy wzoru. W przypadku zaistnienia wątpliwości, czy przedmiot umowy miał odpowiadać wszystkim właściwościom wzoru, czy tylko niektórym z nich, należy je rozstrzygać z uwzględnieniem okoliczności zawarcia umowy. Pewne elementy wzoru można wyeliminować jako nieprzystawalne do danej umowy z punktu widzenia normalnego przeznaczenia rzeczy (E. Habryn-Motawska, Niezgodność towaru konsumpcyjnego, s. 55).

Okazanie próbki lub wzoru przez sprzedawcę. Zapewnienie sprzedawcy, o którym mówi przepis art. 5561 § 1 pkt 2 KC, polega na okazaniu próbki lub wzoru kupującemu przez sprzedawcę, uznać zatem należy, że omawiany przepis nie znajdzie zastosowania w przypadku gdy próbka lub wzór zostaną okazane przez kupującego. Jednak okazanie przez kupującego próbki lub wzoru może mieć znaczenie dla ustalenia celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy (art. 5561 § 1 pkt 3 KC). W takim przypadku konieczne będzie ustalenie reakcji sprzedawcy na przedstawioną próbkę lub wzór, a w szczególności zbadanie, czy zbywca przyznał, że rzecz odpowiadać będzie przedstawionej próbce lub wzorowi, czy też wyraził swoją wątpliwość w tym zakresie bądź nie potwierdził zgodności rzeczy z okazaną przez kupującego próbką lub wzorem (zob. Nb 23).

Cel podany przez kupującego

Uwagi ogólne. Przesłanka wady fizycznej, uregulowana w art. 5561 § 1 pkt 3 KC jest wzorowana na przesłance zgodności z umową z art. 4 ust. 2 SprzedKonsumU, a ta – na regulacji zawartej w art. 2 ust. 2 pkt b dyrektywy 1999/44/WE oraz w art. 35 ust. 2 pkt b MiędzynSpTowK. Przesłanka ta praktycznie w niezmienionym brzmieniu została utrzymana przez przepis art. 6 pkt b dyrektywy 2019/771, uchylającej dyrektywę 1999/44/WE. Rzecz ma wadę fizyczną, jeżeli nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia. Ustawodawca, podobnie jak w art. 4 ust. 2 SprzedKonsumU, nie zdefiniował celu podanego przez kupującego jako celu szczególnego, nadzwyczajnego, odmiennego od normalnego. Dzięki użyciu w art. 5561 § 1 pkt 3 KC zwrotu „cel” (domyślnie – jakikolwiek), bez podkreślenia, że ma on być szczególny, a więc wykraczający poza normalne przeznaczenie rzeczy, możliwe jest wskazanie przez kupującego przy zawarciu umowy, że rzecz dla swojej zgodności z umową powinna nadawać się do określonego celu, w tym również normalnego, czyli zgodnego ze swoim zwykłym przeznaczeniem (E. Habryn-Motawska, Niezgodność towaru konsumpcyjnego, s. 60).
Cel, do którego rzecz ma być przeznaczona, powinien być wskazany przez kupującego. Omawiana przesłanka zgodności z umową nie obejmuje sytuacji gdy sam sprzedawca wskazuje przeznaczenie rzeczy sprzedanej. W tym wypadku cele określone przez zbywcę stanowią zapewnienie sprzedawcy.

Moment określenia celu. Cel, do którego rzecz ma być przeznaczona, powinien być przez kupującego określony przy zawarciu umowy. Jest on zatem określany w toku procesu uzgadniania treści oświadczeń woli stron. Nie ma więc znaczenia późniejszy zamiar kupującego w tym zakresie ani też okoliczność, czy rzeczywiście rzecz została przez niego przeznaczona do wskazanego celu. Zwrot „przy zawarciu umowy” pozwala na przyjęcie, że kupujący może określić cel, do którego ma być przeznaczona rzecz, na każdym etapie procesu zawierania umowy, ponieważ obejmuje cały proces uzgadniania przez strony treści konsensu. W przypadku gdy strony zawierają umowę w formie złożenia i przyjęcia oferty, a kupujący zamierza wprowadzić elementy indywidualne, to jedyną możliwą sytuacją jest złożenie przez niego oferty, w której wskazuje przeznaczenie rzeczy, ewentualnie przyjęcie oferty pochodzącej od sprzedawcy z wprowadzeniem zmiany bądź jej uzupełnieniem o cel, do realizacji którego rzecz ma się nadawać. W pierwszym przypadku określenie przeznaczenia rzeczy staje się elementem oferty kupującego, która może być przyjęta bądź nieprzyjęta przez sprzedawcę. Jeżeli zbywca ofertę przyjmie, uznać należy, że wyraził zgodę na przeznaczenie rzeczy, a dokładniej – nie zakwestionował zamierzonego zastosowania towaru. W drugim przypadku, zgodnie z art. 68 KC, zmianę lub uzupełnienie oferty uznaje się za nową ofertę, wymagającą dla zawarcia umowy jej przyjęcia przez sprzedawcę. W obydwu tych sytuacjach, zgodnie z art. 70 § 1 KC, umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę (kupującego) oświadczenia o jej przyjęciu, pochodzącego od sprzedawcy, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane – w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy. W sytuacji gdy strony zawierają umowę w trybie negocjacji, określenie celu, do którego ma być wykorzystana rzecz, staje się elementem negocjacji, a w konsekwencji, zgodnie z art. 72 § 1 KC, w przypadku gdy strony zawrą umowę sprzedaży, uznać należy, że uzgodniły kwestię przeznaczenia rzeczy, była ona bowiem przedmiotem negocjacji. Kupujący spełnia wymóg poinformowania sprzedawcy o celu przeznaczenia rzeczy, jeżeli uczynił to w którymkolwiek momencie negocjacji (art. 72 KC). W przypadku gdyby kupujący w trakcie negocjacji wskazał cel, do którego ma być wykorzystana rzecz, a sprzedawca zakwestionowałby jej zamierzone zastosowanie, uznać należałoby, że umowy w ogóle nie zawarto, ponieważ nie zostały uzgodnione wszystkie postanowienia, będące przedmiotem negocjacji (art. 72 § 1 KC). Aby wykazać w takim przypadku, że przeznaczenie rzeczy nie zostało uzgodnione przez strony, sprzedawca, twierdząc, że umowa została zawarta, musiałby udowodnić, że kupujący w ogóle nie wskazywał zamierzonego zastosowania rzeczy albo że w toku negocjacji wyraźnie zgodził się na to, że rzecz nie będzie spełniała wymogów umożliwiających wykorzystanie jej do pierwotnie wskazanego przez kupującego celu. Nie wystarczy zatem wykazać, że w sytuacji gdy kupujący wskazał szczególne przeznaczenie rzeczy, strony nie uzgodniły ostatecznie tej kwestii.

Wyraźne określenie celu. Nabywca powinien wykazać co najmniej intencję użycia rzeczy do specjalnego celu, dokonując jednoczesnego jego określenia. Kupujący ma obowiązek poinformować sprzedawcę o celu, do którego rzecz ma się nadawać, zatem na sprzedawcy nie ciąży obowiązek dowiadywania się o zamierzonym przez kupującego przeznaczeniu rzeczy (M. Jagielska, w: Konwencja wiedeńska, 2001, s. 392). Zastosowanie rzeczy stanowi przedmiotowo istotny element umowy sprzedaży i jako taki powinno być objęte konsensem stron (M. Pecyna, Ustawa o sprzedaży konsumenckiej, s. 107).

Zgłoszenie zastrzeżeń przez sprzedawcę. Sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za to, że rzecz nie nadaje się do celu wskazanego przez kupującego, jeżeli zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia rzeczy. Dla uwolnienia się od odpowiedzialności z tego tytułu nie wystarczy zatem, że sprzedający wykaże, iż nie uzgadniał z kupującym przeznaczenia rzeczy albo że zareagował milczeniem na określenie przez niego celu. Brak reakcji w takim przypadku traktowany jest jako zaakceptowanie przeznaczenia rzeczy. Sprzedawca może uwolnić się od odpowiedzialności za brak właściwości rzeczy, pozwalających na jej wykorzystanie do określonego przez kupującego celu, jeżeli zgłosi zastrzeżenia, tzn. wyraźnie oświadczy, iż rzecz nie nadaje się do wskazanego celu, jak również gdy wyrazi wątpliwość co do takiego przeznaczenia rzeczy. Zwolnienie z odpowiedzialności nastąpi także wówczas, gdy z okoliczności towarzyszących zawarciu umowy wynika, że zgłoszone przez niego zastrzeżenia są bezzasadne. Sprzedawca nie ma obowiązku uzasadniania swoich zastrzeżeń, jednak powinny mieć one znaczenie dla oceny zdatności rzeczy do określonego celu. Nie zostaje on zwolniony z odpowiedzialności, gdy zgłoszone przez niego zastrzeżenia w sposób oczywisty nie mają znaczenia dla oceny przeznaczenia rzeczy do wskazanego celu (M. Pecyna, Ustawa o sprzedaży konsumenckiej, s. 107).

Oświadczenie o braku wiedzy. Sprzedawca nie zwalnia się od odpowiedzialności za to, że rzecz nie nadaje się do celu wskazanego przez kupującego, jeżeli oświadczy, że nie posiada wiedzy w tym zakresie. Informując kupującego, że nie zna skutków wskazanego wykorzystania rzeczy, nie zgłasza zastrzeżeń, lecz tylko oświadcza, że nie posiada wiedzy, co nie wywołuje żadnych skutków prawnych (E. Habryn-Motawska, Niezgodność towaru konsumpcyjnego, s. 64).

Wydanie rzeczy w stanie niezupełnym

Niekompletność. Ostatnią przesłanką wady fizycznej jest wydanie rzeczy w stanie niezupełnym, czyli niekompletność, polegająca na tym, że rzecz została wydana bez części składowych lub przynależności, jeżeli były one objęte umową albo konieczność ich dołączenia wynikała z odrębnych przepisów (np. norm technicznych), a także bez części zapasowych (E. Łętowska, Prawo umów, s. 309; I. Byczkowska, Odpowiedzialność z tytułu rękojmi, s. 69; A. Brzozowski, Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie, s. 85; C. Żuławska, Zabezpieczenie jakości świadczenia, s. 24).

Brak części składowej. Wydanie rzeczy bez części składowej stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania. W takim wypadku bowiem sprzedawca wydaje przedmiot sprzedaży w stanie niezupełnym. Zgodnie z art. 47 § 1 KC część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Wobec tego przeniesienie jej własności obejmuje z mocy prawa również jej części składowe. Obowiązek przeniesienia przez sprzedawcę na kupującego rzeczy wraz z jej częściami składowymi wynika z powołanego przepisu, nie ma więc potrzeby odwoływania się w tym zakresie do brzmienia umowy sprzedaży. Co więcej, strony nie mogą postanowić w umowie, że rzecz główna zostanie zbyta bez części składowej. Oczywiście dopuszczalne jest odłączenie części składowej od rzeczy, jednak wówczas podlega ona istotnej zmianie, a dotychczasowa część składowa staje się odrębną rzeczą i może być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego. Odłączenie to następuje jednak w wyniku wyraźnego postanowienia stron, a rzecz, od której odłączono jej część składową, staje się zupełnie odmiennym przedmiotem świadczenia.

Brak przynależności. Inna sytuacja występuje w przypadku przynależności. Zgodnie z art. 51 § 1 KC przynależność to rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostaje z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Właściciel rzeczy głównej jest jednocześnie właścicielem przynależności. Artykuł 52 KC stanowi, iż czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych. Jest to przepis o charakterze dyspozytywnym, strony mogą bowiem wyłączyć jego obowiązywanie poprzez wprowadzenie do umowy odmiennych regulacji. W przypadku gdy przedmiotem sprzedaży jest rzecz wraz z przynależnością, umowa sprzedaży obejmuje zarówno rzecz główną, jak i jej przynależność. Nie ma potrzeby, by w umowie wskazywać, że rzecz powinna być wydana kupującemu wraz z przynależnością, ponieważ okoliczność ta wynika z art. 52 KC. W takim przypadku gdy mimo braku postanowień umownych dotyczących przynależności rzeczy będącej przedmiotem sprzedaży sprzedawca wyda rzecz bez przynależności, uznać należy, że wydał ją w stanie niezupełnym, a więc rzecz jest dotknięta wadą fizyczną. Dopiero gdy strony wyraźnie postanowią w umowie, że rzecz ma być wydana bez przynależności, ewentualnie gdy takie świadczenie wynika z okoliczności zawarcia umowy, wówczas przedmiot sprzedaży przekazany nabywcy bez przynależności może być uznany za wydany w stanie zupełnym. Rzecz jest zatem niekompletna, jeżeli została wydana bez części składowych lub przynależności, jednak umowa wiążąca strony może ustalić, że rzecz zostanie wydana bez przynależności.

KC T. II red. Gutowski 2022, wyd. 3

Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626, fragment: Kodeks cywilny. Tom I–III. Komentarz red. prof. dr hab. Maciej Gutowski, 2022